Ledünni ilim; Allah tarafından mümin kullarına lütfedilen vasıtasız bilgidir.[1] Ledünni ilim ne Kuran-ı Kerim’de ne de hadislerde kavramsal olarak açıklanmamıştır. Yüce Allah, Hz. Musa’nın buluşup görüştüğü salih kulu anlatırken Kehf suresinde “ledün” kelimesi kullanılmıştır. Bu kelime daha sonra kavramlaştırılmış, hatta tasavvuf ilminde terimleştirilmiştir. Bu sürece medar olan ayet şudur; “فَوَجَدَا عَبْدًا مِنْ عِبَادِنَٓا اٰتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِنْدِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِنْ لَدُنَّا عِلْمًا” “ Derken kullarımızdan bir kul[2] ile karşılaştılar ki biz ona katımızdan bir rahmet vermiş; kendisine tarafımızdan (evrenin bilinmezliklerine ve ilâhî takdire dâir, her Peygamberin sahip olmadığı bazı özel) bilgilerle donatmıştık.”[3] Ayette geçen öğretme olayı daha sonra kavramlaştırılmıştır. Ayetten yola çıkarak ledünni ilimle ilgili şu tanım yapılmıştır: “Allah’tan vasıtasız olarak gelen bilgi, ilham[4] tahsil yapmadan, çaba göstermeden kula öğretilen ilim. Eserden müessire, vicdandan vücuda doğru giden bir ilim değil; müessirden esere, vücuddan vicdana gelen bir ilimdir. Doğrudan doğruya vasıtasız bir keşiftir. Ledünni terimi, Hakk’a ait sırlara mahsus bir kavram olmuştur. Bir işin ledünniyatı demek, bir şeyin içinde yatan sırlar ve incelikler demektir.”[5] Böyle bir ilme layık olmak için Allah Teâlâ’nın emirlerine ihsan hâlinde sarılmak, harama düşmeyip mehruhlardan bile içtinap etmek; istikamet üzere hayat sürmek şarttır. Tevhidde olgunlaşıp velayetin siyasal boyutunda derinleşmeden; gönlü masivadan arındırmadan ledünniyat tecelli etmez. “Hane mamur olmayınca padişah teşrif” buyurmaz. Bütün gönüllere vakıf olan Allah (c.c.), böyle bir ilmi kime vereceğini bilir. Bize göre ise, ledünni denilen malumatlar; haramı helal, helali haram yapamaz. Şeriatın maksatlarına ters düşemez. Kur’an ve sahih sünnete aykırı olamaz.

Her şeyin olduğu gibi seyr-i sülukun da bir usulü vardır. (6) Bu usul olmadığı zaman seyr (Allah’a vuslat) gerçekleşmediği gibi süluka talip olan kişide de bir takım arızalar meydana gelir. Süluk adabını üç ana başlık altında ele almak mümkündür:

a-Girilen yolla ilgili bilinmesi gereken adab.

b-Mürşidin uyması ve taşıması gereken adab.

c-Salikin uyması gereken adab.

Tasavvufi akımlar kendi meşreplerine göre saliklerin uyması gereken bir takım kuralları ve adabı belirleseler de bu yolda en önemli kural; söylenen söz ve yapılan işlerin Kuran-ı Kerim ve sünnete uygun olmasıdır. Bu hakikati Cüneyd el-Bağdadi (ö:298/910) saliklere şu sözleriyle haber vermiştir: “Siz, Kuran-ı Kerim’i okumayıp hadis-i şerifleri yazmayana ve dinde fakih olmayana sakın uymayın.”[7] Bu sözleri ile Cüneyd(k.s), tasavvufta en büyük adabın Kuran-ı Kerim ve sünnete uymak olduğunu vurgulamıştır. Kuran-ı Kerim ve sünneti her zaman ön planda tutabilmek için bu yolun öncülerinin; imanda yakîn sahibi, ibadetlerinde devamlı, takva ehli, fakih, Allah yolunda hikmetle çağıran hâkim, hayatının her alanında Resulullah’ı örnek alıp sünneti hayat tarzı haline getiren, etrafındaki insanların zihinlerini ve ruhlarını ayet ve hadis okuyarak tezkiye eden, kalbin manevi hastalıklarına muttali olup tedavi edebilen, çağı tanıyan ve olayları tahlil edebilen, kendisi de seyr-i sülukunu tamamlayarak yolu en iyi bilen kimseler olmaları gerekir.[8] Kendisi seyr-i sülukunu tamamlamayan ve yolun tehlikelerini, güvenlik alanlarını bilmeyen birisi “adab” bilmediği için bu yoldaki insanları irşad edemez. Etmeye kalksa bile ortaya salih bir eser çıkmaz.

Bazı tasavvuf bilginleri tasavvuf yoluna giden bir kimsenin uyması gereken adabı şu şekilde belirlemişlerdir: a-Daima tövbe ve istiğfar halinde olmak. b-Dünyaya gereği kadar değer verip onu ebedileştirmemek. c-İşlerin gereğini yaptıktan sonra neticesini yalnızca Allah’a(c.c.) havale etmek. d-Dünyalıklara karşı hırslı olmayıp kanaatkâr olmak. e-Kötülüklerden uzak durmak(uzlet). f-Halk içinde bile Allah’la birlikte olmak. g-Yüce Allah’ı devamlı anmak(zikir). h-Kendi benliğini öne çıkarmamak; bencil olmamak. ı-Tüm varlığı ile yalnızca Allah’a yönelmek. i-Farzları vacipleri yerine getirip günahlardan kaçınmak; sabırlı olmak. j-Her an Allah’ın kendisiyle beraber olduğunun bilincini canlı tutup ona göre davranışlarını kontrol etmek; murakabeden taviz vermemek. k-Allah’tan gelen her şeye razı olmak.[9] Tasavvuf yoluna giren kimsenin süluk adabında ilmi önceleyip şu uyarıya dikkat etmesi esastır: “Tarikat, ayni şeriat ve şeriat, ayni tarikattır. İkisinin arasında olan fark lafzidir. Maddeten ve manen netice müttehittir. Şeriatın reddettiği her hakikat(!) zındıklıktır.”[10] İlmin ve istikametin usulünü her zaman vurgulayan Sehl et-Tüsteri süluk adabını şu ana başlıklarla ifade etmiştir: a-Kuran-ı Kerim’e dört elle sarılmak, b-Hz. Peygamber’i(s.a.v.) örnek almak, c-Helal lokma yemek, d-Kimseye eziyet ve sıkıntı etmemek, e-Günahların her türlüsünden kaçınmak, f-Daima tövbe halinde olmak, g-Haksızlıkları telafi etmektir.[11]

[1] Sülemi, Tefsir, c.I, s.80

[2] Ayette sözü edilen salih kul müfessirlerin çoğunluğunun görüşüne göre Hızır(a.)dır. Fakat Kuran-ı Kerim bu salih kulun ismini açık olarak vermemiştir.

[3] Kehf 18/65

[4] Uludağ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yay. İstanbul 1996, s.235

[5] Cebecioğlu, Ethem, Tasavvuf Terimleri Ve Deyimleri Sözlüğü, Rehber Yay. Ankara 1997, s.471-2

[6] el-Behiy Muhammed, Min Mefahimi’l- Kuran fi’l-Akide ve’s-Süluk, trsz, s.30

[7] Muhasibi, Risaletü’l-Müsterşidin, s.135

[8] Bak: Havva, Said, Ruh Terbiyemiz, (tercüme:İbrahim Sarmış-M.Sait Şimşek), İstanbul 1986, s.215-239

[9] Bak: Gündüz, İrfan, Ahmet Ziyauddin Gümüşhanevi Eserleri ve Halidiyye Tarikatı, Seha Yay. İstanbul 1984, s.209

[10] Bilmen, Ömer Nasuhi, Muvazzah İlm-i Kelam, Bilmen Yay. İstanbul trsz, s.41

[11] Uludağ, Süleyman, Tasavvufi Terimler Sözlüğü, s.543

Alıntı Mehmet sürmeli

İrfan Meclisi Tasavvuf Serisi 2022